Bossche teksten

In de loop van de jaren zijn regelmatig teksten in het Bosch op schrift verschenen. De spreuken van Domien van Gent, het winnende verhaal bij de Bossche verhalenwedstijd, een vertaling van een lied van Jacques Brel en een toelichting op ’t Gebet van Janus en Bet vindt u via het menu aan de linkerkant, evenals verwijzingen naar andere Bossche teksten. Veel teksten in het Bosch hebben wellicht de drukpers niet bereikt. De redactie van deze website wil graag geïnformeerd worden over het bestaan van deze al dan niet anonieme proza en poëzie.

’t Gebet van Janus en Bet

Op de hoek Vismarkt-Havensingel, vlak bij de Dieze staat het beeldje van Janus en Bet. Deze creatie van Zr. Jesualda Kwanten is een hommage van de Bosschenaren aan Henk Teulings (1900-1972). Hij bedacht beide figuren en becommentarieerde via hun tweespraak 15 jaar lang de kleine en grote gebeurtenissen in de stad. Veel mensen keken wekelijks uit naar de Bossche Omroep met daarin het in het Bosch geschreven ‘Gebet van Janus en Bet’. Begin 1995 zetten Daan Gielen en Willy Damen de rubriek een korte tijd samen voort. Na Willy’s overlijden in mei 1995 verzorgde Daan tot mei 2003 de wekelijkse aflevering voor de Bossche Omroep. Sindsdien verschijnt van zijn hand de tweespraak in de Nieuwsbrief van de cultuurhistorische vereniging De Boschboom.

Janus en Bet kregen zo’n bekendheid dat hun namen in 1978 de vlag gingen vormen voor de door Louis Aarts opgerichte ‘Vereniging voor dialect en folklore ‘Rond Janus en Bet’. Op 1 januari 2003 ging de vereniging samen met De Boschboom.

Henk Teulings was goed bekend met het Bosch. Ook op een ander podium wist hij deze kennis prima te gebruiken. Tussen 1947 en 1966 kroop hij jaarlijks met carnaval in de huid van Peer vaan en Muggenheuvel. In die rol werd hij overigens geacht Oeteldonks te spreken.

Het werk van de elkaar opvolgende auteurs van ‘’t Gebet’ is (nog) niet gebundeld. Het archief bevindt zich bij Daan Gielen.

Bossche Verhalenwedstrijd

Op 6 april 2005 vond voor de 10e maal in successie het Grôôt Bosch Dictee plaats. Om het bereiken van deze mijlpaal wat meer kleur te geven, schreef organisator De Boschboom een verhalenwedstrijd uit. In de oproep werden Bosschenaren-waar-ook-ter-wereld uitgenodigd om een verhaal van maximaal 500 woorden te schrijven, in het Bosch en over Den Bosch. De jury (die het uiteraard niet gemakkelijk had) wist na lang beraad een oordeel te vellen. Hieraan droeg het uitstekende gastheerschap van De Boschboom, hierin vertegenwoordigd door Lambert van der Wiel, in hoge mate bij.

De jury lette op de volgende zaken: actualiteit, originaliteit, verbondenheid met ’s-Hertogenbosch, kwaliteit van het gehanteerde Bosch en van de spelling, klassieke verhaaleisen (interne opbouw, spanning, ontknoping, karaktertekening) en op de verhaallengte.

De ingezonden verhalen bezitten in de ogen van juryleden Marianne Keser, Mira Ficq-Weijnen en Harry van den Berselaar voldoende basiskwaliteit en laten daarmee zien dat er genoeg onderwerpen zijn om over te schrijven, dat het Bosch geen literaire beperkingen kent, dat de spelling geen echt obstakel hoeft te zijn en dat er een enorme groei mogelijk is op het terrein van de klassieke verhaaleisen.

De eerste prijs ging naar Ans van Dartel – van Laarhoven (Heeswijk-Dinther) voor het verhaal ‘Integrere!’, dat u hieronder kunt lezen. Verder waren er aanmoedigingsprijzen voor Peter van den Groenendaal (’s-Hertogenbosch), Wil Koks (Vught), Joop Aarts (Bergamo – Italië) en Jo van Hoek (’s-Hertogenbosch).

Integrere!

door Ans van Dartel – van Laarhoven

Vleejaor kwam ons Natasja weer bij ons wône. Ze waar twee jaor in Amsterdam gewist, mar ze mork dè ze heimwee had naor Den Bosch. Ze hebbe daor gineens sjekeladebolle en de Sint Jan ok nie, ok nie, kwèèkte ze. Dan kredde vaneiges heimwee. Mar nao twee weke hadde wij ’t wel deur, ze waar verliefd en dè mènneke wôônde in Den Bosch! ‘Hoe hiet ie?’, vroege wij nuuwsgierig, want ge wit mar nooit, messchien kende wij z’n vader of moeder wel van vruger. ‘Adil’, zin ons Natas en meepesant viel er ’n stilte….
M’nne mens kreeg eerst ’n rôôd en toen ’n pèèrs hôôfd. Jizzus Marante…. ik waar himmaol over de kwèk! Mar we hebbe dè mènneke toch uitgenôdigd en wè denkte?
Zô bij d’n eerste ôôgopslag lekent ie ’n goej jong.
‘Kende gij de Sint Jan en bende de Dieze al ’s op gewist in zon botje?’, vroeg ik ‘m. Dè had ie nog nooit gedaon en al himmaol nie diejen tore van de Sint Jan beklomme.
Dus wij in’t kader van de integratie de godsganselijken dag mee de hille femilie deur de stad gebèmmeld. In de Sint Jan bij de Zoete Moeder, zin ik: ‘Kèk juske, Mohammed is veur jullie hil biezunder, mar de Zoete Moeder is veur de Bosschenare nog biezunderder.’ Daor had ie nie van terug.

Nao ’n half jaor waar ’t nog steeds koek en ei tusse die twee en mee ons ging ’t ok goed.
Half november kwam ’t kwèkfestijn d’r weer aan en ha’k m’n pèkske al klaor ligge om d’rhene te gaon. M’nne mens en ik wilde nèt vetrekke, staot Adilleke veur ons…. ‘Uwes bent vandaag uitgenôdigd om naor ’t suikerfeest te komme’, zin ie. Daor moese wij toch wel eve over klasjenere…. Uiteindelijk zijn we naor hullie feest gegaon, mar wel op één veurwaarde. ‘Kèk’, zin ik, ‘De carneval is ons feest, dus moete gij mee ons op sjouw, de Prins inhaole op Centraal’. Dè von Adil goed.
Wij naor dè suikerfeest. Niks mis mee, waar goed van ete en drinke, lèkkere hèpkes, hartelijk, en goej spul. Ok hadde ze veul zute kuukskes gebakke, daor kredde wel dorst van, dus ik docht wel dikkels aan m’n pilske…
’n Paor maonde laoter op zondaggemorge ware wij op ’t perron, tusse veul vollek om Prins Amadeiro te begroete. De nieuwe Peer waar d’r ok en keek onze kant op. Meepesant kwam ie breed lachend aanlôpe en ik docht, ‘nne leuke Peer en stak m’n èrrem al uit, mar wè denkte? Liep mijn gewôôn veurbij, regelrecht op Adilleke af! Zô zout ha’k ’t nog nie gevrete! Bleek dè die twee mekaore hil goed kende. Is dè wè! Efkes docht ik aan de carneval tijdens m’n jeugd. Toen stonde we hier op ’t perron met d’n hille frut te hosse en mar zinge: ‘Allah is grôôt, Allah is grôôt en Mohammed is zijn profeet.’ Wènne veuruitzienden blik wor… Witte trouwes wè Adil op z’nne kop had? ‘N’n tulband in de kleure rôôd-wit-geel en ammaol Oetels d’rop. As dè gin integrere is…..

Jacques Brels ‘Rosa’ in een Bossche vertaling

Halverwege de jaren negentig vertaalden diverse Brabantse schrijvers ter gelegenheid van de dialectdag in Lieshout een lied van Jacques Brel in hun eigen dialect. Harry van den Berselaar nam het lied ‘Rosa’ voor zijn rekening:

Rosa

Rosa, rosa, rosam,
rosae, rosae, rosa,
rosae, rosae, rosas,
rosarum, rosis, rosis.

Tangoow vol herinneringe
hil de schôôl die kos ‘m zinge
veur dè wij naor huis toe ginge
mee ons koppe vol Letijn.

Tangoow, die ons broekemanne
makte tot hil grôte Janne,
mar veur Piete en veur Stanne
toen al vol zat mi sjechrijn.

Tangoow, die ik achterhaol.
Ik zit wir in de studiezaol
waor ik Ovidius vertaol
om de flinken held te zijn…

Rosa, rosa, rosam…

Tangoow van de puberneuze,
van de deuze en de kneuze.
Gin van ons ha’ toen de keuze
dan z’n pappie achternao.

Tangoow van de slappe lulle
die mee zuurverdiende bulle
vaders droom moese vervulle:
“Gij gaot naor Amerika !”

Wèllek jaor bleef ik wir plakke
toen de tangoow me liet zakke ?
Ik had’t hillemaol te pakke
van m’n lieve nicht Rosa.

Rosa, rosa, rosam,

Tangoow van ’t zoute zoene
en ’t hostige ontgroene:
konde thuis uw broek afboene
want ons ma kik alles nao.

Tangoow van deurzwete nachte
d’èg-op mèskes lag te wachte.
’t Blif allinig bij gedachte,
vieze buukskes in de laoj.

T’is-t’r toch nog van gekomme.
‘k Sliep mi een van die schon blomme.
Nooit gedocht, dè is ’t stomme:
’t waar die lieve nicht Rosa

Rosa, rosa, rosam,

Tangoow van ’t zot geniete.
Waorom trek ik steeds de niete ?
Dus moes ik ’t zwaor besniete
in de ôge van mama.

‘k Ben nou zelf een van die here,
die mar blijve klasjenere,
volgestouwd gin bal prestere
in de ôge van papa.

Dus ok d’n tangoow van ’t gezeur,
nouw ik mi haore grijs van kleur
ontdek, onder de zute geur,
de stekels van m’n lief Rosa…

Rosa, rosa, rosam,
rosae, rosae, rosa,
rosae, rosae, rosas,
rosarum, rosis, rosis.

De verzameling van Domien van Gent

Van een bijzonder karakter is de verzameling ‘Bossche zegswijzen’ aangelegd door Domien van Gent. Een deel wordt via de werkgroep ‘Het Kleine Monument’ van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenboch ‘versteend’ zichtbaar gemaakt in het Bossche straatbeeld. Bij de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch is een wandeling te koop, die u langs de gevelstenen leidt.

De uitdrukkingen zijn over het algemeen kort en krachtig. Ze geven kleur aan het Bossche taalgebruik als stoplap, als stiltevuller, als bevestiger, als uitroep van irritatie, verbazing of verrassing, als krachtterm, als liefkozing, als doorpraatimpuls, etc.

De oorspronkelijke versies van de uitdrukkingen zijn op verzoek van de werkgroep ‘Het Kleine Monument’ enige jaren geleden door Harry van den Berselaar herspeld volgens de richtlijnen die ook bij het Grôôt Bosch dictee en in ‘Wè zeet uwes’ worden gehanteerd. Daarbij zijn op bepaalde plaatsen varianten opgenomen, zoals wor/war.

De ? of ! ontbreken in het oorspronkelijke handschrift nagenoeg, maar de lezer kan beide tekens er op heel wat plekken zelf bijdenken. Het gebruik van ……… betekent: onleesbaar handschrift van Domien.

Hier en daar staat achter een uitdrukking een ‘B’. Deze staat voor ‘Buiten de stad’ in ‘Dit zegt men net buiten de stad, zoals de reeks spreuken met ‘krèk’ erin.

De redactie bedankt de familie Van Gent voor de toestemming om de spreuken van Domien integraal op deze website te plaatsen. U vindt ze hieronder, in willekeurige volgorde.

Oe gotte kèk daor
Heur ik ’t goed
Dè’s me ok wè
Wè’s dè nouw
Kèk naor oeweige
Lao/Lo mar zitte
Lao/Lo mar gaon
Wè’n wir wor/war
Wè’n prent
Druk zat
Lig nie te flikkerstene
Deur-en-deur
Wè makte me nouw klaor
Mar ’n bietje
Mar veur efkes
Wè verschut
Houdoe wor/war
Gaoi ’s efkes opzij
Gaoi nouw gauw deur
Van oeweige gaon
Dè’s ok nie niks
Ochèrm
’t Is grôte schand
Denk-t-‘r goed aan
Ge moet mar denke
Wè zedde gij daor
As ge dè mar wit
Laot ik ’t nie merke
Nee, za’k nie zegge
Za’k mar zegge
Ik zeg mar wè
Wè zeet ie
Zôgezeed
Om zô ’s te zegge
Dè witte ooit nooit
Gè wit nooit nie
Gè wit ooit nie
Mooi nie
Ge zit ‘r mooi naost
Bekant ‘r naost
As ge dè beduult ‘B’
Bijlange/belange nao nie
Op oewe ponteneur staon
Ok ’n hèrreketèk
Ge doet ‘t/doeget nooit nie goed
Wèèit ‘r niks in
Wèèit ‘r niks uit
Meepesant
’t Is ammaol zô wè
En mar kwaoitonge
Ge pruuft ’t gelijk
Heet uwes wè?
Ge doet mar
Ge ziet mar
’t Is altijd wè
Wènne joekel
Vuulde’m
’t Is krèk naovenant ‘B’
Krèkke dreug ‘B’
Krèk wè’k wouw ‘B’
Krèk gelijk d’n dieje ‘B’
Krèk eender ‘B’
Krèk persies ’n keind ‘B’
De wèffere
Dè’s ’n ander verschil
Verrèk bende gij ‘t
Net zô min as ik
Houw-t-oewe kwèk
Houw-t-oewe kwebbel
Gif-t-‘m ’n hèndje
Gif-t-‘m ’n ei
Helegaor/Hillegaor verbèllemond
Eenenal kwaoiigheid
Aordig begaoid ‘B’ (vanwege 1e woord)
Vergimmes/Vegimmes laog
Ammenooitnie
Ginne ….
’t Gaot vaneiges
En gaot ‘t/gaoget
Daor gaot ‘t/gaoget nie om
Daor leet ie
Kèk nie op ‘nne prei ‘B’
Kèk veur oe
Kèk uit
As ge d’r mar afblèft
Ziede’t nie
Ziede’t wel (zitte)
Mak dè ge wegkomt
Komt-t-‘r nie aan
Ik zie oe gère/Ik zie-j-oe gère
Dè’k jouw hier nouw zie
Val kepot, leefde gij ok nog
Nèèi d’ruit/Nèèi-t-‘ruit
Veur paol staon
Kèts d’r tusse-n-uit/Kèts-t-’r tusse-n-uit
Hoe raoide dè
D’r achteraan
Aan ginne kant ‘B’
Ginderwijd/Ginterwijd is ’t
Hedde’t geheurd
Gaoi mar rechdeur
Ge deugt net zô min as
Achter oe
Lig nie te mèmme
Daor gaot ie hene
Staoi nie te meute
Zuuk ’t mar uit
Wit ik veul
Ok ‘nne lèkkere
Toch ’n bietje aorig ‘B’
Vernukt oeweige
Houw-t-oeweige veur de gèk
Staode weer/wir veuraan
Mee z’n alle bij mekaore
’t Is wir ’n hil eind/end
‘k Vuul d’r niks veur
Op ’t scheije van de mèrt
Net iets veur ‘n ….
Nie zonder erg
Keigoed zonne ….
Veusteveul
Daor hedde niks mee te make
’n Eind/End weg frutte
Ge kunt ’t nie laote
Laot/Lot ze mar doen
Lillek mar lèkker
Ge moet ’t aanvule
Dè ge dè nie deur het
Houw-t-oeweige zuut
Waor komde gij vandaan?
Van wie bende gij d’r ene
Toennette
Jao net
Zô is ’t mar net
Nee net nie
Ge lieg ‘t
Bè neeje
En gij geleuft dè
Meinde gij dè ‘B’
Jao mar nee
’t Is altijd wè (dubbel)
Witte gij dè
’t Is ongepermeteerd
Mee permissie
Wè duut ‘r dè nouw toe ‘B’
Kunde wel
Dè’s ok sterk
’t Is ie waor
Is dè ech waor
Mak-t-’t nouw
Nee indirect nie
Wè hedde daor nouw aan
Wè denkte
Dè bende zelf
‘k Gaoi op ’n ander
Ginderwijd/Ginterwijd